Jedan istoričar je zapisao: "Kada bi se istraživalo šta je koji narod dao originalnoj ljudskoj kulturi, srpski bi se mogao pohvaliti epskim pesmama i pirotskim ćilimima." Oni su obeležje ne samo grada Pirota, već i srpske kulturne baštine u celini i jedan od najstarijih zanata ovog podneblja.


Ćilimarstvo u Pirotu, gradu nadomak srpsko-bugarske granice, a nekada značajnom karavanskom putu između Evrope i Bliskog Istoka, datira još iz srednjeg veka. Po kvalitetu izrade, lepoti šara i boja, kao i trajnosti, ćilimarstvo vrhunac dostiže u 18. veku, a na početku prošlog veka može se pohvaliti velikim brojem kuća koje su imale razboj. Hroničari su zabeležili da se početkom 20. veka, od dve hiljade kuća u Pirotu ćilimarstvom bavilo 1800 domaćinstava. U to vreme, to je bila jedna od najvažnijih grana domaće radinosti u tom gradu istočne Srbije za koji se veruje da je i dobio naziv po ćilimu. Naime, u srednjem veku kada su u tim krajevima vladali Turci, upravo od turske reči pirlit što znači šara, pretpostavlja se da je prihvaćen i naziv Pirot - Šaringrad.

















Danas, na razbojima starim i više od jednog veka, ćilime u pirotskoj opštini tka svega desetak žena i to na način kao kada je taj zanat počeo da se razvija. Treba li reći da je tkanje ćilima mukotrpno i dugo? Oduvek su se tim poslom s ljubavlju bavile samo žene, koje su vekovima vunenim nitima ispisivale svoju patnju, radost, poruke i simbole. Prvobitno je služio kao upotrebni predmet, a vremenom je prevazišao razloge nastanka i postao statusni simbol: označavao je pripadnost, nasleđe i vezanost za prostore u kojima je nastao. Darivan je samo u retkim prilikama, svojevremeno je na dvorovima srpske dinastije Obrenovića i Karađorđevića ukrašavao salone, a članovi dinastija su ponekad u diplomatskim kontaktima predstavnicima stranih država poklanjali taj vredan poklon, koji je bio i ostao jedinstvena uspomena iz Srbije.



Pirotski ćilim je lako prepoznatljiv, pre svega, po ornamentima, dok se po obliku i boji, određuje vreme nastanka. Što je ćilim stariji, šare su sitnije, skladnije i jasnije raspoređene i mahom su geometrijskog oblika. O poreklu šare postoje različita mišljenja. Prema jednom, one su autohtone, ali se ne isključuje mogućnost da je poneka i „pozajmljena“ sa azijskih ćilima. Drugi tvrde da su šare srpskog porekla što potvrđuju njihovi nazivi: ogledalo, gušter, gugutka. Najzastupljenije boje na pirotskim ćilimima su crvena, bela i crna, a primenom anilinskih, kolorit je još raskošniji. Jednom rečju, kreativnost tkalje, njena sposobnost da zamisao što vernije prenese na niti, u ovom poslu dolazi do punog izražaja.


Motivi sa pirotskih ćilima prešli su granice Srbije i pojavili se i u Bugarskoj, BiH, Crnoj Gori, naravno, prilagođeni novoj sredini i uklopljeni u regionalne etničke karakteristike. Odnedavno pirotski ćilim je zaštićen kao intelektualna svojina. Zaštitni znak je dobilo stotinak šara, a to znači da će ubuduće pirotski ćilim moći da se proizvodi i u drugim krajevima zemlje, ali tkalje moraju poštovati tehniku izrade - da koriste tačno određene boje, vunu, dimenzije i razboj. Istovremeno, kupci će biti sigurni da su dobili originalni proizvod koji je zbog svojih karakteristika sve traženiji u inostranstvu.






Tekst preuzet sa https://www.glassrbije.org/